βολονταρισμός

Η αντίληψη σύμφωνα με την οποία η βούληση κατέχει τα πρωτεία σε σχέση με άλλες ανθρώπινες λειτουργίες, όπως η νόηση (ταυτόσημοι είναι και οι όροι βουλησιαρχία και βουλησιοκρατία). Αφορά τους τομείς της μεταφυσικής, της ψυχολογίας και της ηθικής. Ο μεταφυσικός β. ανάγεται στη διδασκαλία του αγίου Αυγουστίνου (354-430), ο οποίος δίδασκε ότι ο Θεός είναι η απόλυτη βούληση και ότι από αυτόν εκπορεύονται η ύπαρξη, η νόηση και η βούληση του ανθρώπου (η τελευταία έχει και το προβάδισμα έναντι των δύο προηγουμένων). Αιώνες αργότερα, ο Ντανς Σκότους (1266-1308) υποστήριξε την υπεροχή της θεϊκής βούλησης έναντι της αναγκαιότητας του ελληνοαραβικού κόσμου, καθώς και ότι η ανθρώπινη βούληση είναι ανώτερη λειτουργία από τη νόηση, αφού αυτή αποτελεί τη βάση μιας ηθικής της ελευθερίας. Ο ψυχολογικός β., ο οποίος εκπροσωπείται κυρίως από τον Βίλχελμ Βουντ (1832-1920), υποστηρίζει ότι η βούληση (ορμές, τάσεις, επιθυμίες) του ανθρώπου αποτελεί την ουσία της ύπαρξής του και κατευθύνει τις πράξεις και γενικότερα τη ζωή του. Ο ηθικός β. υποστηρίζει ότι κριτήριο για όλα τα ηθικά προβλήματα είναι η βούληση. Κατά τον Άρτουρ Σοπενχάουερ (1788-1860), η βούληση είναι μια δύναμη που υπάρχει πέρα από το σώμα, τις αισθήσεις και το λογικό του ανθρώπου. Η δύναμη της βούλησης (η οποία δεν αφορά μόνο τα ανθρώπινα όντα, αλλά εξαπλώνεται παντού στο σύμπαν και αφορά ακόμη και την ανόργανη ύλη) είναι μια ορμή τυφλή (μοναδική επιδίωξή της είναι να υπάρχει), απεριόριστη (η δράση της δεν εξαντλείται στο πράγμα του οποίου αποτελεί την ουσία) και ακατάπαυστη (δεν σταματά ποτέ και πουθενά). Επομένως, η δύναμη της βούλησης, και όχι ο λόγος, είναι το πρωταρχικό στοιχείο στον άνθρωπο. Ο Νίτσε (1844-1900) μίλησε σχετικά με τη βούληση για δύναμη, η οποία είναι μια σταθερή τάση που έχει κάθε ον να επικρατήσει πάνω σε κάποιο άλλο. Στη βούληση για δύναμη ο Νίτσε έδωσε και μία άλλη διάσταση, αυτή της βούλησης για δημιουργία, είναι δηλαδή η βούληση για δύναμη η αρχή της δημιουργίας του κόσμου. Τέλος, κατά τον Φίχτε (1762-1814), η άπειρη ηθική βούληση του σύμπαντος, δηλαδή ο Θεός, είναι το απόλυτο Ένα, το οποίο αποκτά συνείδηση του εαυτού του με τη διαίρεση και μετάθεσή του στα ατομικά εγώ. Έτσι τα ατομικά εγώ ενυπάρχουν στον Θεό, από τον οποίο πηγάζουν. Ο Άρτουρ Σοπενχάουερ θεωρείται εμπνευστής του ηθικού βιλονταρισμού.